Hội chứng rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt, hay PMDD, là một dạng rối loạn cảm xúc do hoóc môn gây ra, dẫn đến những vấn đề về tâm thần trong thời gian hành kinh ở phụ nữ.
1. Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt là gì (PMDD)?
Hội chứng rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt, hay PMDD, là một trong các dạng rối loạn cảm xúc mang tính chu kỳ ở phụ nữ do hoóc môn gây ra, và được xem là một dạng bệnh tiền kinh nguyệt (PMS) nghiêm trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe của phụ nữ. Theo một nghiên cứu được đăng trên American Journal of Psychiatry (Tạp chí Tâm thần học Hoa Kỳ), có đến 85% phụ nữ trải qua PMS1, nhưng chỉ có khoảng 5% được chẩn đoán mắc phải PMDD. Nó có thể xảy ra tại bất kỳ thời điểm nào trong quãng tuổi sinh đẻ của người phụ nữ, dù thời gian khởi phát trung bình của bệnh là vào năm 26 tuổi.
PMDD có thể ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe phụ nữ (Nguồn: bannerhealth.com)
Giống với PMS, các triệu chứng của PMDD thường xuất hiện vào cuối giai đoạn hoàng thể của chu kỳ kinh nguyệt (sau khi rụng trứng) và kết thúc khi bắt đầu có kinh nguyệt. Trong khi phần lớn các phụ nữ thường mắc PMS trong suốt quãng thời gian trước khi hành kinh, bệnh lại không gây ra tình trạng kiệt sức lâm sàng một cách rõ rệt, hay tác động đến các chức năng cơ thể, khiến họ không thể tiếp tục thực hiện các công việc thường nhật. Tuy nhiên, với PMDD, các triệu chứng liên quan đến PMS, đặc biệt là về tâm thần, thường nghiêm trọng hơn, khiến phụ nữ không thể sinh hoạt một cách bình thường. Những triệu chứng về tâm thần có thể kể đến như trầm cảm, suy nghĩ tự tử, lo âu, trở nên cáu kỉnh, căng thẳng. Chúng xuất hiện trong phần lớn các chu kỳ kinh nguyệt của người phụ nữ, nhưng không phải chu kỳ nào cũng sẽ xảy ra. Cũng sẽ có một vài tháng các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn.
Dấu hiệu khởi phát bệnh có thể xảy ra bất kỳ lúc nào sau kỳ kinh đầu tiên của người phụ nữ, dù một vài người nói rằng những triệu chứng của bệnh trở nên trầm trọng hơn khi họ chuẩn bị bước vào giai đoạn mãn kinh. Sau khi mãn kinh, hoặc trong suốt quãng thời gian mang thai, các triệu chứng sẽ không xuất hiện, tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng phụ nữ mắc phải PMDD có nguy cơ cao dẫn đến các nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh.
2. Nguyên nhân gây bệnh
Các nhà nghiên cứu hiện vẫn đang tìm hiểu để xác định nguyên nhân thật sự gây ra PMDD, dù có ý kiến cho rằng những người phụ nữ mắc bệnh thường nhạy cảm hơn với sự biến động của nồng độ estrogen và progesterone, yếu tố gây ra các triệu chứng tiền kinh nguyệt.
3. Những yếu tố dẫn đến nguy cơ mắc bệnh
• Môi trường: Căng thẳng, tiền sử mắc phải tổn thương liên quan đến những người khác, thời tiết giao mùa là những yếu tố thuộc về môi trường dẫn đến khả năng mắc phải hội chứng rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt.
• Di truyền: Dù vẫn chưa được nghiên cứu rõ, nhưng nhìn chung, khả năng trải qua các triệu chứng của bệnh do di truyền vào khoảng 50%.
• Các yếu tố làm thay đổi chu kỳ kinh nguyệt: Theo DSM-5, những phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai ít mắc bệnh hơn so với những ai không sử dụng thuốc.
4. Triệu chứng bệnh
Để có thể chẩn đoán bệnh, những triệu chứng phải xảy ra trong phần lớn các chu kỳ kinh nguyệt của năm trước đó, đồng thời ảnh hưởng tiêu cực đến công việc và giao tiếp xã hội thường ngày của bệnh nhân.
Đau nhức cơ, khớp là một triệu chứng của bệnh (Nguồn: 3.bp.blogspot.com)
Bên cạnh các triệu chứng chủ yếu liên quan đến cảm xúc và tình trạng lo âu, bệnh còn có những biểu hiện cả về thể chất lẫn hành vi. Cần lưu ý rằng sẽ không có đủ cơ sở để chẩn đoán bệnh nếu chỉ xuất hiện những triệu chứng về thể chất và hành vi, mà không có những bất thường trong cảm xúc và mức độ lo âu.
Trong phần lớn các trường hợp, có ít nhất năm triệu chứng dưới đây của bệnh sẽ xuất hiện vào tuần trước kỳ kinh. Chúng thường trở nên nghiêm trọng trong vòng vài ngày sau đó, và dần thuyên giảm vào tuần kế tiếp:
• Tâm trạng không ổn định
• Cáu kỉnh, tức giận, thường xuyên mâu thuẫn với ai đó
• Cảm giác suy sụp, tuyệt vọng, tự ti
• Cảm thấy lo âu, căng thẳng
• Giảm ham muốn tham gia vào các hoạt động thường nhật
• Khó tập trung
• Thiếu hụt năng lượng cơ thể một cách rõ rệt
• Thay đổi trong thói quen ăn uống
• Ngủ quá mức, hoặc mất ngủ
• Cảm giác bất lực, không thể kiểm soát bản thân
• Các triệu chứng về thể chất như đau, sưng bầu ngực, đau cơ, khớp, cảm giác đầy hơi, tăng cân.
5. Chẩn đoán
Bác sĩ lâm sàng phải xác định rõ các triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải không chỉ đơn thuần là dấu hiệu trở nên trầm trọng của một dạng rối loạn khác, như trầm cảm, rối loạn hoảng sợ, hoặc do lạm dụng chất kích thích.
Chúng cần được xác định một cách chắc chắn thông qua việc đánh giá hàng ngày trong vòng ít nhất 2 chu kỳ xuất hiện bệnh sau đó.
6. Sự khác biệt giữa PMS và PMDD là gì?
PMS ít nghiêm trọng hơn so với PMDD, thường không khiến cho bệnh nhân không thể sinh hoạt một cách bình thường. Đồng thời các triệu chứng của bệnh biểu hiện không quá tồi tệ so với mức độ thật sự của chúng. Trong khi đó, để chẩn đoán PMDD, phải có ít nhất 5 triệu chứng cùng xuất hiện.
Ngoài ra, dù phụ nữ có những sự thay đổi nhất định về tâm trạng trong những ngày trước khi hành kinh, thế nhưng, các triệu chứng tâm thần của PMDD, như trầm cảm nghiêm trọng, lo âu, ý nghĩ tự tử, lại không liên quan đến PMS.
7. Mắc đồng thời nhiều chứng bệnh
Ngay cả khi bệnh nhân không yêu cầu chẩn đoán PMDD do chỉ có vài triệu chứng nghiêm trọng của một dạng rối loạn tâm thần khác xảy ra gần với khoảng thời gian hành kinh, PMDD vẫn có thể được cân nhắc đến bên cạnh việc chẩn đoán chứng rối loạn tâm thần đó, nếu các triệu chứng của PMDD ở bệnh nhân thể hiện sự khác biệt rõ rệt so với các triệu chứng của chứng rối loạn tâm thần hiện hữu.
8. Điều trị PMDD
8.1 Sử dụng thuốc
Nhóm thuốc chống trầm cảm có tên thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotoin (SSRIs) thường được áp dụng với các trường hợp mắc bệnh PMDD. Sertraline, fluoxetine, hay paroxetine hydrochloride đã được FDA chấp thuận cũng có thể được sử dụng để làm thuyên giảm các triệu chứng.
Bên cạnh đó, một số loại thuốc giảm đau không cần kê đơn có hiệu quả tốt trong điều trị các hiện tượng đau ngực, đau cơ, chuột rút, nhức đầu. Ibuprofen, naproxen, hoặc aspirin cũng được bác sỹ khuyến nghị nhằm giảm bớt các triệu chứng về thể chất.
8.2 Thuốc tránh thai
Vào năm 2010, FDA đã chấp thuận sử dụng loại thuốc tránh thai có chứa drospirenone và ethinyl estradiol trong điều trị PMDD. Do vậy, bạn cần trao đổi với bác sỹ, hoặc chuyên gia phụ sản trong việc xác định loại thuốc tránh thai đó (nhãn hiệu Beyaz) có phù hợp với sức khỏe của bạn, và có tác dụng trong điều trị bệnh hay không.
8.3 Tâm lý trị liệu
Bạn không nên chịu đựng một mình với căn bệnh trầm cảm nghiêm trọng và tình trạng lo âu mà mình đang gặp phải. Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một phương pháp điều trị tâm thần được cấu trúc hóa, định hướng hành động cho bệnh nhân, giúp họ tập trung vào việc kết nối suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của bản thân với nhau. Liệu pháp đạt hiệu quả cao trong điều trị rối loạn cảm xúc, lo âu, trầm cảm sau sinh giúp người bệnh đối phó tốt hơn với các triệu chứng về thể chất, như các cơn đau.
Nên tìm tới các chuyên gia tâm lý khi nhận thấy các dấu hiệu của PMDD (Nguồn ảnh: home.bt.com)
8.4 Phẫu thuật
Trong trường hợp không thể sử dụng thuốc thì có thể cân nhắc đến phương pháp phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng. Tuy nhiên, phương pháp này dù làm thuyên giảm thật sự các triệu chứng của bệnh, nhưng lại khiến bệnh nhân không thể rụng trứng, rơi vào tình trạng mãn kinh, từ đó dẫn đến một loạt các vấn đề khác. Do vậy, việc quyết định lựa chọn thực hiện phẫu thuật là vô cùng phức tạp, có độ rủi ro cao, và chỉ nên áp dụng khi đây là biện pháp sau cùng để điều trị bệnh.
8.5 Các phương pháp điều trị thay thế
Nếu việc sử dụng thuốc hay phẫu thuật không phải là phương án điều trị khả thi, bạn có thể áp dụng các liệu pháp tự nhiên thay thế. Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra thiền tĩnh tâm có tác dụng làm giảm tình trạng lo âu, trầm cảm cũng như các cơn đau – những triệu chứng điển hình của PMDD. Tắm với nước ấm, sử dụng một số sản phẩm hỗ trợ trong thời gian hành kinh cũng có hiệu quả trong điều trị các cơn chuột rút do kỳ kinh gây ra. Tuy nhiên, với một số phụ nữ, băng vệ sinh dạng ống có thể làm gia tăng chuột rút, do vậy, sẽ tốt hơn nếu bạn sử dụng những loại băng vệ sinh thông thường.
9. Nguồn lực hỗ trợ
Khi mắc phải PMDD, bạn nên đến gặp các bác sĩ, chuyên gia sức khỏe tâm thần để được chẩn đoán và điều trị. Dù bệnh sẽ khiến bạn cảm thấy cô đơn, suy nhược, nhưng hãy nhớ rằng vẫn luôn có người ở bên cạnh bạn. Có rất nhiều nguồn lực hỗ trợ trực tuyến, hoặc theo nhóm, sẵn sàng đưa ra những lời khuyên hữu ích cho bạn.
Bài viết được dịch theo PMDD: Premenstrual Dysphoric Disorder Symptoms, Causes, Treatment xuất bản trên trang PSYCOM.
